Προυσός

Ορεινός οικισμός (υψόμ. 860 μ.) του νομού Ευρυτανίας. Βρίσκεται NΔ του νομού. Είναι έδρα του ομώνυμου δήμου (27 τ. χλμ.), στον οποίο ανήκουν και οι οικισμοί Άνω Εσωχώρια (υψόμ. 960 μ.), Κούλι (υψόμ. 840 μ.), Τσικνέικα και Ιερά Μονή Προυσού. Στον οικισμό ανήκει και το μοναστήρι της Παναγίας της Προυσιώτισσας, όπου φυλάγονται αξιόλογα εκκλησιαστικά κειμήλια. Η τοπική παράδοση ανάγει την ίδρυσή του στα χρόνια της Εικονομαχίας και συσχετίζει το όνομά του με τη μικρασιατική Προύσα, από όπου υποτίθεται ότι μεταφέρθηκε η εικόνα της Παναγίας, που αποτελεί το παλλάδιο της μονής. Τα παλαιότερα πάντως αρχαιολογικά ευρήματα (λείψανα τοιχογραφιών στο παρεκκλήσι του σπηλαίου) χρονολογούνται από τον 12o ή 13o αι. Όσο για την εικόνα της Παναγίας, της ονομαζόμενης Προυσιώτισσας, είναι έργο του 16ου ή 17ου αι. Αξίζει να προστεθεί ότι στο ασημένιο πλαίσιο της εικόνας αυτής υπάρχει η επιγραφή: «Δι’ εξόδων του γενναιότατου στρατηγού Γεωργίου Καραϊσκάκη». Το σημερινό καθολικό της μονής (Κοίμηση της Θεοτόκου) είναι κτίσμα των μέσων του 18ου αι. Της ίδιας εποχής είναι και οι τοιχογραφίες του. Στο μοναστήρι σώζεται αξιόλογη βιβλιοθήκη εντύπων (με εκδόσεις του 17ου και 18ου αι.) και χειρογράφων (72 κώδικες), που παραδόξως γλίτωσαν από τις αλλεπάλληλες καταστροφές της μονής κατά την τουρκοκρατία και την τελευταία πυρπόλησή της από τους Γερμανούς το 1944. Το μοναστήρι του Προυσού είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Το κτίριο που στέγαζε τη Σχολή Ελληνικών Γραμμάτων της Ρούμελης επί Τουρκοκρατίας, στον Προυσό της Ευρυτανίας. Ο λεγόμενος πύργος του Γ. Καραϊσκάκη, κοντά στο μοναστήρι. Ο Καραϊσκάκης, που έμεινε στον «πύργο» αυτό, για ένα διάστημα, που είχε κλονιστεί σοβαρά η υγεία του.